Open access publiceren betekent dat je onderzoeksresultaten gratis beschikbaar zijn voor de lezer. Daarnaast behoud je zelf het auteursrecht en kun je door het toevoegen van een Creative Commons-licentie aan je werk bepalen onder welke voorwaarden anderen je werk kunnen hergebruiken. Dit staat in contrast met traditionele abonnementsmodellen, waarbij auteurs hun rechten overdragen aan de uitgever. Er zijn verschillende routes naar open access, elk met zijn eigen voor- en nadelen.
De meeste tijdschriften rekenen een zogenaamde Article Processing Charge (APC) om de publicatiekosten te dekken, aangezien open access-artikelen geen inkomsten opleveren uit abonnementsgelden of eenmalige aanschaf. Dit geldt zowel voor tijdschriften die volledig open access zijn (‘Gold open access') als voor tijdschriften die zowel open als gesloten artikelen aanbieden (‘hybride open access'). APCs kunnen extreem hoog zijn (ze variëren meestal van € 2.500 tot € 3.500, maar kunnen oplopen tot € 10.000), en het zelf dekken van deze kosten is niet altijd mogelijk voor onderzoekers. Gelukkig zijn er diverse manieren waarop onderzoekers die zijn verbonden aan Nederlandse universiteiten open access kunnen publiceren zonder zelf de kosten te hoeven betalen:
- Ondersteuning van financiers: cOAlitionS-financiers zoals NWO en de Europese Commissie vereisen onmiddellijke open access van onderzoeksoutput. Om dit mogelijk te maken zijn publicatiekosten onderdeel van het door deze financiers verstrekte onderzoeksbudget. Alleen publicaties in Gold open access-tijdschriften komen in aanmerking.
- Uitgeversdeals (voor Gold en hybride open access): Via nationale deals tussen uitgevers en UNL worden APCs op centraal niveau afgekocht, waardoor onderzoekers die verbonden zijn aan deelnemende instellingen zelf geen APC meer hoeven te betalen wanneer ze publiceren in bepaalde tijdschriften (zowel Gold als hybride). De Journal Browser helpt je uit te zoeken welke tijdschriften wel en welke niet zijn inbegrepen bij deze uitgeversdeals.
- Repository of ‘groene route’: Onder de Nederlandse auteurswet heeft elke auteur het recht om diens artikel na een embargoperiode van zes maanden openbaar te maken via een institutioneel repository. Hierdoor kunnen ook publicaties in abonnementstijdschriften alsnog open access worden gemaakt (zij het zonder open licentie). Merk op dat deze route niet volstaat wanneer de onderzoeksfinancier onmiddellijke open access-publicatie vereist.
- Diamond open access: Niet alle Gold open access-tijdschriften brengen APCs in rekening. In de Directory of Open Access Journals (DOAJ) kun je filteren op tijdschriften die noch aan de auteur noch aan de lezer kosten in rekening brengen: het zogenaamde ‘Diamond’ model. Het Nationale Expertise Centrum voor Diamond Open Access, dat op deze website is gehost, heeft veel informatie over deze route naar open access publiceren.
