Open onderwijs

Wat is open onderwijs?

Open access is ook van belang voor het (hoger) onderwijs. De open access beweging vindt dat iedereen wereldwijd online gratis toegang moet hebben tot onderwijsmateriaal van hoge kwaliteit. Steeds meer universiteiten en hogescholen werken hieraan mee en stellen onderwijsmateriaal en cursussen gratis online beschikbaar. Veel onderwijsresultaten zelf, in de vorm van universitaire eindscripties of materialen van de HBO-kennisbank zijn online beschikbaar.

Welke soorten open onderwijsmaterialen zijn er?

Het aanbod van open onderwijsmaterialen is omvangrijk en divers. SURF beschrijft de verschillende soorten in een begrippenkader. Hieronder vindt u een kortoverzicht. Voor uitgebreide informatie kunt u het begrippenkader raadplegen.

1. Weblectures

Weblectures zijn video-opnames van bijvoorbeeld presentaties, hoorcolleges of lezingen. Deze opnames kunnen verrijkt zijn met aanvullende materialen zoals PowerPoint-presentaties, websites of publicaties.

2. Open content

Open content staat voor creatief werk, zoals teksten, afbeeldingen, geluid of video, dat is gepubliceerd met een open licentie  - zoals Creative Commons -  die het kopiëren, bewerken en verspreiden ervan expliciet toestaat.

3. Open educational resources (OER)

Open educational resources (OER) zijn gratis leermaterialen die vrij beschikbaar zijn voor (her)gebruik. Het kopiëren, bewerken en verspreiden van het materiaal is onder voorwaarden toegestaan door het gebruik van een open licentie, zoals Creative Commons.

4. Open courseware

Bij open courseware gaat het om een complete gratis cursus met open leermaterialen, die vrij beschikbaar is voor (her)gebruik. Het kopiëren, bewerken en verspreiden van het materiaal is onder voorwaarden toegestaan door het gebruik van een open licentie, zoals Creative Commons. Bij open courseware staat het leermateriaal centraal; je krijgt als student dus geen begeleiding en er is geen mogelijkheid om er studiepunten voor te halen.

5. MOOC

Een massive open online course (MOOC) is een online cursus voor een ongelimiteerd aantal deelnemers. Een MOOC is vrij toegankelijk en gratis, tenzij je een geverifieerd certificaat wilt. Bij MOOC’s krijgen studenten niet alleen toegang tot de leermaterialen, maar is er ook sprake van een complete cursuservaring. Studenten ontvangen geen formele studiepunten.

Waar vindt u open onderwijsmaterialen?

Er zijn verschillende websites waar open onderwijsmaterialen worden verzameld en  waar ze doorzocht kunnen worden. De meest relevante zijn:

1. Open Education Europa

De portal Open Education Europa is in 2013 opgericht door de Europese Commissie.  De portal streeft ernaar alle bestaande Europese open educational resources bijeen te brengen. De portal heeft een uitgebreide zoekfunctionaliteit met de mogelijkheid zoekresultaten te filteren, bijvoorbeeld op instelling, taal en onderwerp.

2. OER Commons

OER Commons is een portal die door het Institute for the Study of Knowledge Management in Education (ISKME), ) is gelanceerd in 2007. Ook deze portal heeft een omvangrijke database en een verfijnde zoekfunctie. Wie zich registreert bij OER Commons kan de open educational resources beoordelen en van een recensie voorzien.

3. Community College Consortium for Open Educational Resources (CCCOER).

CCCOER is een Amerikaans samenwerkingsverband van onderwijsinstellingen dat tot doel heeft open educational resources, open textbooks en open courseware te ontwikkelen en te gebruiken. CCCOER heeft een uitgebreid overzicht van websites gemaakt waar u open lesmaterialen kunt vinden. 

Ontwikkelen en beschikbaar stellen van open onderwijsmaterialen

Behalve het gebruiken van bestaande open onderwijsmaterialen kunnen instellingen ervoor kiezen zelf  open onderwijsmaterialen te ontwikkelen en die vervolgens te delen op Internet.

Wat zijn de voordelen?

Het zelf ontwikkelen van open onderwijsmaterialen kost tijd en geld maar kan ook veel opleveren. De volgende voordelen kunnen van toepassing zijn:

• Door onderwijsmateriaal open beschikbaar te stellen kan een instelling zichzelf profileren.

• Open onderwijs helpt studiekiezers bij het maken van de juiste studiekeuze.

• Open leermaterialen verhogen het studierendement van studenten.

• Open onderwijsmaterialen maken het mogelijk onderwijs te differentiëren en op maat te maken.

• In de praktijk blijkt dat het openbaar maken van leermaterialen ervoor zorgt dat de kwaliteit ervan toeneemt.

• Open onderwijs geeft een impuls aan onderwijsinnovatie.

• Open onderwijs helpt bij een leven lang leren. Het bedient zogenaamde 'self learners': iedereen die kwalitatief hoogstaande kennis wil opdoen zonder een reguliere opleiding te volgen.

SURFspace heeft een goed artikel gewijd aan de voordelen van open onderwijs.

De Nederlandse regering stimuleert de ontwikkeling van open onderwijs. Het ministerie van OCW stelt van 2015 tot en met 2018 jaarlijks geld beschikbaar voor projecten die open onderwijs bevorderen. SURF speelt een coördinerende rol. 

Auteursrecht

Juridische vraagstukken spelen een belangrijke rol bij het ontwikkelen en beschikbaar stellen van open onderwijsmaterialen. Voorwaarde om leermaterialen te kunnen delen is dat ze onder een open licentie gepubliceerd worden. Voor een overzicht van publicaties en online bronnen over open onderwijs en auteursrecht kunt u terecht op de website van SURF.

Best practices voor het ontwikkelen van open onderwijs

Instellingen die ervaring hebben met het ontwikkelen en beschikbaar stellen van open onderwijsmaterialen  delen hun ervaring graag met anderen. In Nederland faciliteert en bevordert de SURF special interest group Open Education kennisdeling, samenwerking en visievorming rondom open onderwijs binnen het hoger onderwijs in Nederland.

Honderden hogeronderwijsinstellingen van over de hele wereld hebben zich verenigd in The Open Education Consortium met als doel kennis uit te wisselen over open onderwijs. Op de website van het consortium staat bijvoorbeeld een persoonsindex van ervaren deskundigen op het gebied van open onderwijs.