Open data

Open science omvat open access tot wetenschappelijke publicaties, onderzoeksdata, leermiddelen, software, etc. In het geval van onderzoeksdata spreken we over open data. Open data biedt veel voordelen voor de wetenschap. Het vergroot de zichtbaarheid van onderzoeksresultaten, is citeerbaar door het gebruik van digital object identifiers (DOI’s) en stimuleert het hergebruik van onderzoeksdata voor nieuwe onderzoeksvragen en verificatie.

Op 9 februari 2017 werd in Den Haag het rapport Nationaal Plan Open Science (NPOS) gepresenteerd. Het mogelijk maken van optimaal hergebruik van onderzoeksdata is een van de vier thema's die hierin centraal staat. 

Onderzoeksfinanciers in Nederland

Het plaatsen en beheren van onderzoeksdata in het publieke domein wordt door steeds meer onderzoeksfinanciers verplicht gesteld. NWO heeft sinds 1 oktober 2016 beleid op het gebied van datamanagement. NWO wil dat onderzoeksdata die voortkomen uit met publieke middelen gefinancierd onderzoek vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar (FAIR: Findable, Accessible, Interoperable and Reusable) beschikbaar komen voor andere onderzoekers. Hierbij wordt rekening gehouden met aspecten als privacy, openbare veiligheid, ethische beperkingen, eigendomsrecht en commerciële belangen.

Beleid onderzoeksinstellingen

De universiteiten, universitair medische centra en hogescholen ontwikkelen ook beleid op het gebied van datamanagement. Op de website van het Landelijk Coördinatiepunt Research Data Management wordt een overzicht van de websites van de universiteiten, UMCs en hogescholen op dit gebied weergegeven. Het Landelijk Coördinatiepunt Research Data Management is een landelijk netwerk van experts op het gebied van research data management (RDM).

Opslag onderzoeksdata op korte en middellange termijn

Een aantal Nederlandse universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen heeft zich sinds 2013 aaneengesloten in DataverseNL (voorheen Dutch Dataverse Network - DDN), een samenwerkingsverband waarbij de open source applicatie Dataverse Network wordt gebruikt. DataverseNL wordt beheerd door DANS (Data Archiving and Networked Services). De instellingen zijn verantwoordelijk voor de archivering, ontsluiting en beschikbaarstelling van onderzoeksdata op de korte en middellange termijn door de onderzoekers.

Duurzame opslag onderzoeksdata

In Nederland verzorgen DANS en 4TU.Centre for Research Data duurzame opslag en toegang van onderzoeksdata. Deze worden ook ontsloten via NARCIS. DANS biedt met het online archiveringssysteem EASY duurzame toegang tot onderzoeksgegevens in de sociale wetenschappen, de humaniora en aanpalende wetenschappen. Met EASY kunnen onderzoekers zelf wetenschappelijke gegevens duurzaam archiveren. 

NARCIS, een dienst van DANS, is de toegangspoort die toegang biedt tot honderdduizenden wetenschappelijke datasets van onderzoekers van Nederlandse universiteiten en een aantal onderzoeksinstituten.

4TU.Centre for Research Data (4TU.ResearchData), waarin TU Delft, TU Eindhoven,  Universiteit Twente en Wageningen University and Research samenwerken, staat garant voor de opslag, hergebruik en blijvende toegankelijkheid van onderzoeksgegevens in exacte en technische wetenschappen.

DANS, 4TU.ResearchData en SURFsara hebben hun krachten op het gebied van duurzame data-archivering gebundeld in het samenwerkingsverband Research Data Netherlands (RDNL). Ook andere partijen kunnen deelnemen aan dit samenwerkingsverband.

Een overzicht van data repositories in de wereld is te vinden via Registry of Research Data Repositories.

Tijdschriften

DANS publiceert samen met uitgeverij Brill het ‘Research Data Journal for the Humanities and Social Sciences’. Dit is een peer reviewed, online only en open access data journal. Het Research Data Journal bevat korte publicaties (data papers) waarin onderzoekers hun dataset beschrijven: de context van hun onderzoek, de probleemstelling en gebruikte methoden.

Steeds meer tijdschriften hebben een Data Availability Policy (DAP). Deze tijdschriften publiceren alleen die artikelen waarvan de data die aan het onderzoek ten grondslag liggen gedocumenteerd zijn en vrij beschikbaar zijn voor andere wetenschappers ten behoeve van replicatie van dat onderzoek.

Europese Unie

Open Research Data Pilot

Ook de Europese Unie is voorstander van open data. Voor het onderzoeksprogramma Horizon 2020 geldt een Open Research Data Pilot. Onderzoekers die worden gefinancierd vanuit dit programma zijn sinds 2017 verplicht hun data open access te publiceren. Hiertoe moeten zij eerst een datamanagement plan schrijven. Een opt-out (niet deelnemen aan de pilot) is mogelijk, bijvoorbeeld vanwege privacy-data. Dit moet duidelijk in het datamanagement plan worden beschreven. Horizon 2020 project OpenAIRE ondersteunt het open access beleid van de Europese Commissie. Op de website vindt men dan ook meer informatie over de Open Research Data Pilot. Op de webpagina van de Task Force RDM staan diverse producten, zoals Guides for Researchers en webinars ter ondersteuning van het publiceren van open data. 

European Open Science Cloud (EOSC)

De Europese Unie investeert in de periode 2017-2022 twee miljard euro om een European Open Science Cloud (EOSC) te realiseren door de gefragmenteerde Europese onderzoeksinfrastructuren te verbinden. Onderdeel hiervan is dat het voor onderzoekers verplicht zal worden om data uit EU-gefinancierd onderzoek beschikbaar te stellen volgens de FAIR-principes: de data moeten findable, accessible, interoperable en reusable zijn. 

De EOSC biedt onderzoekers en vernieuwers een open platform voor het delen en combineren van onderzoeksdata, ook over geografische en disciplinaire grenzen heen. EOSC is weer onderdeel van het overkoepelende European Cloud Initiative, dat uiteindelijk ook bedrijfsleven, industrie en publieke voorzieningen moet gaan verbinden via de cloud. In 2017 startte het EOSC-project met een tweejarige EOSCpilot. Daarna zijn er meer H2020 EOSC-projecten gestart zoals: EOSC-hub, OpenAIRE-Advance en FAIRsFAIR.