Over de grens

Open science houdt niet op bij de grens. Wetenschap is (en was altijd al) internationaal en zo ook open access, waarin het immers gaat over toegang tot wetenschappelijke resultaten. Initiatieven in het ene land vinden navolging in en hebben gevolgen voor andere landen. De omslag naar open access zal pas succesvol en duurzaam zijn als alle landen overgaan op open access publiceren. Daarom is het goed op de hoogte te zijn van de belangrijkste ontwikkelingen in het buitenland op open access gebied. Ook op het gebied van open en FAIR data (Findable, Accessible, Interoperable and Reusable) zijn er veel internationale ontwikkelingen.

Hieronder een overzicht van de voor Nederland belangrijkste internationale open science initiatieven op het gebied van open access tot publicaties en Open/FAIR data.

Europese Unie

De Europese Unie ondersteunt open science. Een onderzoeker die een toelage heeft vanuit het programma van Horizon 2020 is verplicht om open access te publiceren, en de onderzoeksdata FAIR en indien mogelijk open te publiceren. Dat geldt ook voor grants van de European Research Council. Het nieuwe Europese onderzoeksprogramma Horizon Europe, dat in mei 2021 is gestart, vereist ook open access publicaties en FAIR en open (indien mogelijk) onderzoeksdata. De EC heeft een Open Research Europe publishing platform laten ontwikkelen, waarin onderzoekers kunnen publiceren.

European Open Science Cloud (EOSC)

Het doel van de European Open Science Cloud (EOSC), dat in 2018 door de EC werd gelanceerd, is om alle onderzoekers in Europa toegang te geven tot alle onderzoeksdata, ongeacht discipline of landgrenzen. De EOSC-portal geeft toegang tot data, wetenschappelijke diensten (bijvoorbeeld analysemogelijkheden), trainingsmodules (bijvoorbeeld ten aanzien van Research Data Management) et cetera.
De onderzoeksdata moeten FAIR worden bewaard, en als open data worden gepubliceerd, indien mogelijk. Er zijn veel Europese projecten gestart om de EOSC te ontwikkelen, waaronder FAIRsFAIR.

OpenAIRE

Een Europees open access initiatief, waarin alle Europese landen samenwerken is OpenAIRE. OpenAIRE was een project dat tot maart 2021 werd gefinancierd door de Europese Unie, maar OpenAIRE is inmiddels een rechtspersoon geworden, onder Griekse wet, de zogenaamde OpenAIRE AMKE. OpenAIRE ondersteunt het EU open science beleid. OpenAIRE biedt een infrastructuur, een portal waarin (open access) publicaties, datasets en onderzoekssoftware doorzoekbaar zijn. Daarnaast ondersteunt OpenAIRE wetenschappers bij het publiceren van open access publicaties en open/FAIR data door middel van webinars, flyers et cetera. De portal bevat in 2021 126 miljoen (open access) publicaties, 1 miljoen datasets en 79.000 onderzoekssoftware gelinked aan publicaties. NARCIS, een dienst van DANS, wordt geharvest door OpenAIRE en verzorgt hiermee de Nederlandse wetenschappelijke input voor OpenAIRE.

OpenAIRE is tevens een netwerk van NOADs, National Open Access Desks, in alle Europese landen, die contact hebben met de open science beweging in hun land. In Nederland is Data Archiving and Networked Services (DANS) het aanspreekpunt voor OpenAIRE (National Open Access Desk - NOAD).

Open Science beleid in Europese landen

Op de OpenAIRE website staat een overzicht van de situatie op het gebied (beleid, training e.d.) van Open Science per land in Europa.

Andere internationale initiatieven

De volgende internationale initiatieven zijn van belang.

• In september 2018 werd Plan S gelanceerd door cOAlitie S, een coalitie van inmiddels 27 wetenschapsfinanciers om de transitie naar open access te versnellen. In Nederland is NWO (inclusief ZonMW) lid van cOAlition S. Plan S is een initiatief van cOAlition S, een consortium van funders dat de transitie naar open access wil versnellen. Plan S eist dat alle publicaties voortkomend uit onderzoek dat gefinancierd wordt uit financiering van de aangesloten onderzoeksfinanciers open access beschikbaar gesteld wordt, zonder embargo.

• OAPEN (Open Access Publishing in European Networks) bevordert open access publiceren van boeken.

• In de Knowledge Exchange (KE) werken Nederland, het Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Denemarken, Frankrijk en Finland samen aan de bevordering van open access.  In alle vijf landen staat open access hoog op de agenda en binnen de Knowledge Exchange worden kennis en ervaringen gedeeld. Door middel van workshops en publicaties wordt die kennis ook buiten de Knowledge Exchange verspreid. Voor Nederland neemt SURF deel aan KE.

• De League of European Research Universities (LERU), een groep van 23 vooraanstaande onderzoeksintensieve universiteiten, is een groot voorstander van open access.  In 2021 heeft de LERU de notitie ‘Implementing Open Science' gepubliceerd’. Al eerder had de LERU een ‘Roadmap towards open access’ (2013) en een ‘Roadmap for Research Data’ (2013) gepubliceerd. Voor Nederland nemen de universiteiten van Amsterdam (UvA), Utrecht en Leiden deel aan de LERU.

• Vanuit de bibliotheken, traditioneel de aanjagers van open access, zijn LIBER, de organisatie van Europese onderzoeksuniversiteiten, SPARC en SPARC Europe belangrijke organisaties om te noemen. Deze organisaties ondersteunen open access bijvoorbeeld door bij te dragen aan internationale workshops over open access en zij wenden regelmatig hun invloed aan om belangrijke zaken internationaal aan de orde te stellen. Zo was LIBER de drijvende kracht achter The Hague Declaration, een inmiddels door veel internationale organisaties ondertekende verklaring, die vraagt ​​om veranderingen in de wetgeving op gebied van intellectueel eigendom, zodat informatie op grotere schaal  toegankelijk kan worden.

• Op het gebied van de green road (open access via repositories) is COAR (Coalition of Open Access Repositories) actief. COAR zet zich bijvoorbeeld in voor het verbeteren van de interoperabiliteit van repositories, zodat de inhoud van de repositories beter gedeeld kan worden.

• Veel feitelijke informatie over open access is te vinden in de Open Access Directory.

• Ook UNESCO ondersteunt open access, omdat open access bijdraagt aan mondiale verspreiding en uitwisseling van kennis.

• De OESO, de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) bevordert Open Science zie onder andere hun publicatie ‘Making Open Science a Reality’ (2015). De OESO is een samenwerkingsverband van 36 landen om sociaal en economisch beleid te bestuderen en te coördineren.